अबैध उत्खनन रोकिएन : औरही र जलाद खोलामा खुलेयाम उत्खनन्

गामघर डेस्क

जनकपुरधाम । मधेस प्रदेशको धनुषामा अवैध रुपमा बालुवा, गिट्टी उत्खनन भइरहेको छ । धनुषाको मिथिला नगरपालिका ४ स्थित जलाद खोलामा अबैध रुपमा उत्खनन भैरहेको छ । जलाद खोलाबाट धमाधम मापदण्ड विपरीत बालुवा, गिट्टी उत्खनन भइरहेको हो ।खोलाको ठेक्का नलागे पनि खोलाबाट उत्खनन् भने रोकिएको छैन ।खोलाबाट बालुवा, गिट्टी उत्खनन् गर्न प्रारम्भिक वातावरणीय परीक्षण नगरी उत्खनन् गर्न नपाइने कानुनी व्यवस्था रहेको छ । जबसम्म प्रारम्भिक वातावरणीय परीक्षण गरिँदैन, तबसम्म नदीबाट उत्खनन गर्न पाइँदैन ।
जलाद नदीको डिलमा सञ्चालित क्षिरेश्वरनाथ बालुवा गिट्टी प्रशोधन उद्योग (क्रसर) ले पहाडजस्तो बालुवा र गिट्टी थुपारेर राखेको देख्न सकिन्छ । जबकि नदीबाट बालुवा, गिट्टी उत्खनन् गर्न नगरपालिकाले आदेश नै दिएको छैन । ती क्रसर उद्योगले सोही नदीबाट अवैध रुपमा दिनदहाडै बालुवा, गिट्टी उत्खनन् गरेको देखिन्छ । यद्यपि सम्बन्धित निकाय भने यस विषयमा मौन छ । जेसीबी नै प्रयोग गरी नदीमा उत्खनन् भइरहेको छ । सर्वप्रथम त प्रारम्भिक वातावरणीय परीक्षण नै भएको छैन । यदि भएको भए पनि कानुनमा भएको प्रावधान अनुरुप नदीबाट बालुवा, गिट्टी उत्खनन् गर्न जेसीबी प्रयोग गर्न पाइँदैन । तर, क्रसर माफियाहरुले करिब ४–५ दिनको अन्तरालमा प्रहरी प्रशासनकै मिलोमतोमा जेसीबी प्रयोग गरेरै उत्खनन गरिरहेका छन् । प्रहरी चौकीमा जानकारी गराएको तर आफूले प्रहरीलाई बोलाउँदा प्रहरीले नै उत्खनन् गर्ने टोलीलाई खबर गरेर त्यहाँबाट भगाउने र उनीहरु भागिसकेपछि मात्र प्रहरी आउने गरेको क्षिरेश्वरनाथ नगरपालिका–८ का वडाध्यक्ष अशेश्वर महतोले बताए । तर, मिलेमतोमा क्रसर माफियाहरुले दिनरात नदी दोहन गरिरहेका छन् ।
औरही खोलाबाट धमाधम मापदण्ड विपरीत बालुवा, गिट्टी उत्खनन भइरहेको हो । औरही खोलामा मिथिला नगरपालिकाका जनप्रतिनिधिकै संरक्षणमा अवैध उत्खनन हुने गरेको पाइएको छ । औरही त्यही खोला हो जहाँ उत्खननको विरोध गर्दा पर्यावरण अभियन्ता दिलीप महतोको हत्या भएको थियो । सो घटनापछि क्रसर माफियाविरुद्ध आवाज उठाउन पनि स्थानीयवासी डराउने गरेका छन् ।खोला तथा चुरे क्षेत्रमा डोजर लगाउँदा ठाउँठाउँमा गहिरो भंगालो बनाएको छ । नदीजन्य ठाउँ र वरपरबाट बालुवा, ग्राभेल उत्खन्न, प्रशोधन गर्न नपाइने कानुनी व्यवस्था छ । खोलाको प्राकृतिक बहावको दायाँबायाँ तीन सय मिटर उत्खनन गर्न नपाइने व्यवस्था छ ।
मापदण्ड विपरित सञ्चालन हुँदै आएका क्रसर उद्योगहरु बन्द गर्न जिल्ला समन्वय समिति धनुषाले सम्बन्धित निकायलाई निर्देशन दिएको छ । जिसस धनुषाको नदीजन्य तथा ढुंगा, गिट्टी, बालुवा, खानीजन्य पदार्थको उत्खनन्, संकलन र बिक्री सम्बन्धी अनुगमन तथा समन्वय समितिको बैठकले ७ बुँदे निर्णय गरेको हो । मिथिला नगरपालिका स्थित औरही खोलाबाट अवैध रुपमा खोला उत्खन्न, निकासी पैठारी, नदीजन्य पदार्थ (बालुवा तथा गिट्टी) को अवैध दोहन सम्बन्धि जानकारी लिई निरीक्षण तथा अनुगमन समेत गरी कानूनी प्रक्रृया पूरा नगरी कुनै पनि क्रसर सञ्चालन नगर्नु, नगराउनु भनि सम्बन्धित सरोकारवाला पक्षलाई ध्यानाकर्षण गराएका छन् । अनुगमनमा जिल्ला समन्वय समितिका प्रमुख रामनन्द मण्डल, उप–प्रमुख संगिता देवी ठाकुर, मिथिला नगरपालिकाका मेयर महेन्द्र महतो, प्रमुख जिल्ला अधिकारी रामुराज कडरिया, धनुषाका प्रहरी उपरीक्षक भुवनेश्वर तिवारी, सशस्त्र प्रहरी उपरीक्षक निर्मल खड्का, राष्ट्रिय अनुसन्धान बिभागका जिल्ला प्रमुख उप–अनुसन्धान निर्देशक गणेश आचार्य, पत्रकार, वडा अध्यक्ष, नगरपालिका प्राविधिक कर्माचारी लगायत स्थानीयहरुको सहभागीता रहेको थियो ।औरही र जलाद खोला ईलाका प्रहरी कार्यालय महेन्द्रनगर र सशस्त्र प्रहरी बल नक्टाझिझको क्षेत्रमा पर्छ ।
जिल्लाको मिथिला नगरपालिका मात्रै होइन, धनुषाधाम र गणेशमान नगरपालिकामा पनि अबैधरुपमा नदी उत्खनन् भैरहेको छ । कमला नदी, बालुवा खोला र जगधर खोलामा पनि व्यापकरुपमा उत्खनन् गरिएको छ ।अवैध रुपमा उत्खनन गर्नाले बाढीको समयमा नदी आसपासका क्षेत्रलाई निकै असर गर्छ । स्थानीयहरु अवैध रुपमा उत्खनन् नहोस् भनी चनाखो भएर बसेका हुन्छन् । तर, क्रसर माफियाहरुले स्थानीयवासीलाई धर धम्की देखाएर अनवरत उत्खनन् गर्दै आइरहेका छन् ।जिल्लाको क्षेत्राधिकारभित्र पर्ने खोलाहरुको उत्खनन कार्यको अनुगमन गर्ने जिम्मा जिल्ला समन्वय समितिलाई छ । समितिले अनुगमन गरी कारबाही समेत गर्न सक्ने अधिकार पनि पाएको छ ।
राति ११ बजेदेखि खोलामा ट्याक्टरको ताँती लाग्छ, जनताले थाहा पाउँछन् तर प्रहरी मौन बस्छ’ हरिहरपुर धनुषाका मनोज महतोले भने । प्रशासनलाई छलेर र प्रभावमा पारेर अवैध उत्खनन भइरहेको छ । हामीले अवैध उत्खनन भइरहेको विषयमा स्थानीय प्रहरी प्रशासनलाई जानकारी गराउँदा पनि उत्खनन नरोकिएको उनको भनाइ छ । उनका अनुसार ढल्केबरका नेताहरु र नक्टाझिज का क्रसर संचालकहरु हरिहरपुर मा क्रसर खोलेर बसेका छन्। उनीहरुको करामतले गर्दा औरही खोलामा ठुलो बाढी आए हरिहरपुर गाँउ नै बगाउने खतरा छ।

प्रकाशित मिति: २०२५-०३-०२ , समय : १८:२०:०४ , 1 month अगाडि