चुरेको दोहन र अव्यवस्थित विकासले मधेशमा पानीको हाहाकार : हातेकल समेत सुक्न थाले

गामघर डेस्क

जनकपुरधाम । तराई–मधेशका जिल्लाहरूमा हातेकल सुक्न थालेपछि खानेपानीको हाहाकार हुन थालेको छ । तराई–मधेश क्षेत्रमा खानेपानीका लागि सबैभन्दा चल्तीको साधन हातेकल हो । चैतदेखि शुरु भएको चापाकल सुक्ने समस्या वैशाखसम्ममा विकराल बनेको छ ।

हातेकल सुक्ने समस्या पछिल्ला दिन बढ्दै गएपछि धनुषाको क्षीरेश्वरनाथ नगरपालिकालगायत पालिकाले धेरै सङ्कट देखिएका ठाउँमा ट्याङ्करबाट पानी बाँडिरहेका छन् । पर्याप्त पानी उपलब्ध हुने दक्षिणी क्षेत्रमा अहिले देखिएको समस्याको समाधान नभए विकराल परिस्थिति आउने स्थानीयको चिन्ता छ ।

मधेश प्रदेशको राजधानी जनकपुरधाममा नै खानेपानीको अभाव हुन थालेको छ । जनकपुरधाम नगर क्षेत्रमा दैनिक दुई करोड ५० लाख लिटर पानीको माग रहे पनि खानेपानी संस्थान जनकपुरधामले पाइपमार्फत दैनिक ३० लाख लिटर पानी मात्र आपूर्ति गर्दै आएको छ । मधेश प्रदेशको राजधानीमै खानेपानीमा समस्या देखिए पनि यस विषयमा प्रदेश सरकार गम्भीर नदेखिएको स्थानीयवासीको गुनासो छ ।

जलस्रोत विज्ञहरूले चुरेको दोहन र लामो समयदेखि पानी नपरेपछि भूमिगत पानी पुनर्भरण नहुँदा मधेश प्रदेशका केही जिल्लामा भूमिगत पानीको सतह घटेर हातेकलहरूमा पानी नआएको बताएका छन् । चुरेविज्ञ डाक्टर विजयसिंह दनुवारका अनुसार मधेश प्रदेशमा अहिले देखिएको खानेपानी समस्याको दीर्घकालीन समाधानका लागि एकमात्र विकल्प प्राकृतिक पुनर्भरणका रूपमा रहेको चुरे क्षेत्र भएकाले यसको संरक्षण नै यसको दिगो समाधान हो ।

डा. सिंहले पानीको समस्या समाधानका लागि राज्यले खासगरी मधेश प्रदेश सरकारले अल्पकालीन, मध्यकालीन र दीर्घकालीन योजना निर्माण गरी अघि बढ्नुपर्ने सुझाव दिनुभयो । मधेश प्रदेश चुरे संरक्षण र विकास अनुसन्धान विज्ञ नागदेव यादवले पनि चुरे र भावर क्षेत्रमा पोखरी वा बाँध बनाएर तराईमा पानी सङ्कट टार्न सकिने सुझाव दिनुभयो ।

पानीको सतह घटबढ हुनुमा चुरे तथा भावर क्षेत्रमा हुने वर्षाको परिमाण, जमिनको सोस्ने क्षमता, गिटी–बालुवा उत्खननकाे परिणाम र प्रक्रिया आदिको प्रभाव रहन्छ । चुरे क्षेत्रमा भइरहेको वन विनाश, प्राकृतिक स्रोतको अनियन्त्रित दोहनको असर भावर र तराईमा परिरहेको छ । चुरे र तराईबीचको पाँच किलोमिटर समानान्तर क्षेत्रलाई भावर भनिन्छ । तराईमा भूमिगत रूपमा जाने पानीको पुनर्भरण यही क्षेत्रमा हुने गर्छ ।

भावर क्षेत्रमा शहरीकरण र औद्योगीकीकरणजस्ता मानवीय हस्तक्षेप बढ्दा पुनर्भरणको प्रक्रियामा असर परेको नेपाल विज्ञान तथा प्रविधि प्रज्ञा प्रतिष्ठानका प्राज्ञ डाक्टर दिनेशराज भुजु बताउनुहुन्छ ।

भूगर्भविद् श्रीकमल द्विवेदी जमिनमुनिको पानी जति पनि झिके हुन्छ भन्ने सोचले समस्या निम्त्याएको बताउनुहुन्छ । संरचना बनाउँदा सतहमा कङ्क्रिट बिछ्याएर जमिनमा पानी छिर्ने ठाउँ नदिँदा पनि समस्या भएको उहाँको भनाइ छ । रासस

प्रकाशित मिति: २०२४-०५-१६ , समय : २१:२४:५७ , ८ महिना अगाडि